Żyj zdrowo – spożywaj cuda z ula! Produkty pszczele – wartości odżywcze i zdrowotne

Produkty pszczele – wartości odżywcze i zdrowotne

Apiterapia

Apiterapia oznacza leczenie miodem i innymi produktami pszczelimi. W Polsce apiterapia na rynku leczenia alternatywnego ma długie tradycje. Wywodzi się ze Średniowiecza, gdyż do XIII wieku nie znano w Europie cukru, a zatem potrawy i napoje słodzono właśnie miodem. Historia zbiorów miodu na świecie sięga więcej niż 9-10 tysięcy lat – pierwszy dowód to malowidło na ścianie jaskini Arana w Hiszpanii przedstawia odbieranie miodu przez człowieka, które powstało 9-10 tysięcy lat temu. Miód był zalecany w celach leczniczych także przez Hipokratesa, który słodził nim lecznicze preparaty ziołowe. Najważniejszą cechą, jaką można przypisać zastosowaniu produktów pszczelich, jest dobra przyswajalność ich przez organizm, działanie wzmacniające, regenerujące i bakteriobójcze.

Jednak rola miodu, propolisu czy mleczka pszczelego nie ogranicza się tylko do domowego zastosowania. Substancje pochodzące z produktów pszczelich są także podstawą leków, które stosuje się dziś w wielu dziedzinach medycyny konwencjonalnej. 

Miód wzmacnia siłę i zdrowie

Co to jest miód i skąd się bierze?

Miód, wg dyrektywy Unii Europejskiej 2001/110/WE, jest naturalną słodką substancją wytworzoną przez pszczoły (Apis mellifera) z nektaru roślin lub wydzielin owadów wysysających soki z żywych części roślin, które pszczoły zbierają, przerabiają ze specyficznymi substancjami własnymi, składają, odwadniają, gromadzą i pozostawiają do dojrzewania w plastrach. Produkt ten może być płynny lub skrystalizowany. 

Miody wyprodukowane przez pszczoły z nektaru zebranego z kwiatów nazywamy nektarowymi, a te ze spadzi, wytwarzanej przez mszyce i czerwce, spadziowymi. Jeśli w okresie zbierania nektaru pszczoły przynoszą do ula także spadź pszczelarz uzyska ze swoich uli miody mieszane: nektarowo-spadziowe lub spadziowo-nektarowe. Miód zrobiony przez pszczoły z nektaru jednej rośliny nazywamy miodem odmianowym. Jeśli zaś powstał z nektaru wielu roślin kwitnących w tym samym okresie nazywany jest wielokwiatowym.

Najczęściej praktykuje się następujące dawkowanie miodu:
– dzieci od 2 do 6 lat 10-20 g dziennie,
– dzieci od 6 do 12 lat 30-50 g dziennie,
– młodzież i dorośli 60-150 g dziennie.
Płaska łyżeczka do herbaty to ok. 5 gramów miodu. Łyżka stołowa to 20 gramów miodu.

Dojrzały miód, poza wrzosowym, wykręcony z zasklepionych plastrów, jest gęstym płynem. Lany z odkręconego słoika lub łyżki tworzy charakterystyczny stożek na powierzchni.

Popularnie o miodzie mówimy, że zawiera dużo cukrów prostych czyli glukozy i fruktozy. Dzięki temu nasz organizm szybko go wchłania. Dlatego miód jest znakomitym pokarmem dla sportowców i wspaniałą odżywką dla osób osłabionych. Przy osłabieniu mięśnia sercowego zaleca się codzienne spożywanie miodu. Miód ze względu na walory energetyczne powinien być spożywany przez osoby mające wyczerpującą pracę zawodową (zarówno pod względem fizycznym jak i psychicznym).

Miód płynny nazywamy patoką, a skrystalizowany do postaci zestalonej – krupcem. Miód powinien skrystalizować. Okres krystalizacji zależy od rodzaju miodu. Najdłużej w stanie patoki może pozostawać miód akacjowy i spadziowy (nawet do 12 miesięcy). W domu miód skrystalizowany można doprowadzić do stanu patoki, trzymając słoik z krupcem w wodzie o temperaturze do 40oC. Dekrystalizacja w wyższej temperaturze obniża wartość odżywczą i biotyczną miodu. Z tego też powodu herbatę, kawę, przegotowaną wodę czy mleko trzeba lekko ostudzić przed dodaniem miodu, inaczej zniszczymy jego cenne właściwości.

Miód jest skarbnicą enzymów, witamin, mikroelementów, kwasów organicznych i węglowodanów pomocnych w leczeniu chorób.

Rodzaje miodu

Miód zawiera cukry proste (glukozę i fruktozę), białka, enzymy (inhibinę), kwasy organiczne, olejki eteryczne, witaminy i barwniki. Właściwości miodu zależą głównie od tego, z jakich roślin pszczoły zbierały nektar, spadź i pyłek kwiatowy. I tak:

Miód wielokwiatowy
Zwany miodem tysiąca kwiatów, pochodzi z wielu roślin miododajnych kwitnących na polach, w sadach, lasach i na łąkach w tym samym czasie.
Kolor i zapach:  wiosenny – ma jasny kolor, przyjemny zapach i łagodny smak; letni – znacznie ciemniejszy, bardziej zdecydowany smak oraz zapach.
Właściwości: wspomaga mięsień sercowy. Pomocny przy chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego, grypy, przeziębień, chorób dolnych dróg oddechowych, a także zapobiegawczo.

Miód rzepakowy
Kolor i zapach: w stanie płynnym jest prawie bezbarwny lub ma barwę słomkową. Szybko krystalizuje do konsystencji smalcowatej; po krystalizacji ma biały lub kremowy kolor, słaby zapach kwiatów rzepaku.
Właściwości: pomocny w leczeniu wątroby, trzustki, nerek, układu pokarmowego (w tym wrzodów żołądka i dwunastnicy). Polecany przy leczeniu schorzeń układu krążenia, niewydolności mięśnia sercowego, dusznicy sercowej i miażdżycy. Obniża ciśnienie tętnicze krwi i wyrównuje niedobory potasu w organizmie. Przyspiesza gojenie ran i pęcherzy.

Miód spadziowy
Wytwarzany przez pszczoły z zebranej z drzew i roślin wydzieliny produkowanej przez mszyce i czerwce.
Kolor i zapach: miody ze spadzi iglastej i ze spadzi liściastej różnią się od siebie barwą, konsystencją, smakiem, aromatem i szybkością krystalizacji. Kolor: od ciemnobrązowego aż do ciemnozielonego. Są gęstsze od nektarowych i zawierają więcej związków mineralnych, szczególnie potasu, fosforu, chloru, siarki, wapnia, magnezu i żelaza.
Właściwości: miody spadziowe działają antyseptycznie, bakteriobójczo, przeciwzapalnie i wykrztuśnie, wspomagają system odpornościowy człowieka. Polecane są w schorzeniach dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, serca, układu krążenia, układu nerwowego, przy zaburzeniach trawienia.

Miód lipowy
Zebrany z kwiatów kwitnącej lipy.
Kolor i zapach: kolor jasnożółty, czasem bursztynowy z zielonkawym odcieniem. W smaku jest dość ostry, czasem z lekką nutą goryczki.
Właściwości: działa antyseptycznie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, lekko nasennie i uspokajająco, obniża gorączkę. Pomaga w leczeniu grypy, przeziębienia anginy, zapalenia zatok obocznych nosa, dróg oddechowych. Polecany również w stanach niepokoju i bezsenności.

Miód akacjowy
Kolor i zapach: kolor ma jasnosłomkowy, zapach delikatny. W smaku łagodny.
Właściwości: odznacza się niską aktywnością antybiotyczną. Pomocny w regeneracji błony śluzowej żołądka i jelit, chorobie wrzodowej żołądka, dwunastnicy. Zalecany przy leczeniu nadkwasoty żołądka, zaburzeń przewodu pokarmowego i układu trawiennego. Łagodnie wycisza niepokój wewnętrzny, ułatwia zasypianie, wzmacnia organizm. Ze względu na delikatny smak i małą ilość pyłków polecany dla dzieci i alergików. Z uwagi na dużą zawartość fruktozy może być stosowany przy niektórych rodzajach cukrzycy.

Miód mniszkowy
Zebrany z kwiatu mniszka lekarskiego, popularnego mleczu kwitnącego na przełomie kwietnia i maja.
Kolor i zapach:  jasnożółty kolor, krystalizuje szybko, nierównomiernie, zapach delikatny.
Właściwości: wysoka aktywność biotyczna. Polecany przy chorobach żołądka, zaburzeniach trawienia, chorobach jelit, chorobach wątroby i dróg żółciowych, a także przy niedokrwistości i schorzeniach reumatycznych. Pomocny w stanach wyczerpania psychicznego i fizycznego.

Miód wrzosowy
należy do najlepszych i najdroższych miodów nektarowych
Kolor i zapach: barwa brunatno-czerwona do ciemnobrunatnej, zapach zdecydowany, wrzosowy. Krystalizuje dość szybko, przybierając galaretowatą konsystencję.
Właściwości: polecany przy chorobach dróg moczowych, prostaty, kamicy nerkowej oraz przy zapaleniu jelit i biegunkach.

Miód gryczany
Kolor i zapach: najczęściej ciemno-herbaciany lub brunatny. Ma charakterystyczny intensywny zapach i ostry smak.
Właściwości: dzięki dużej zawartości rutyny poleca się go przy miażdżycy, chorobie wieńcowej i osobom z nadciśnieniem tętniczym. Sprzyja odbudowie komórek kostnych, wzmacnia układ odpornościowy. Przyspiesza gojenie ran i zrastanie kości. Stosowany w leczeniu i prewencji schorzeń układu krążenia.

Miód faceliowy
Kolor i zapach: jasnożółty, smak przyjemny, delikatny, lekko kwaśny zapach. Po krystalizacji staje się jasnokremowy.
Właściwości: zalecany jest przy przeziębieniach i nieżycie żołądka.

Miód malinowy
Kolor i zapach: w stanie płynnym ma kolor podobny do miodu wielokwiatowego, zaś krupiec jest jasny (nigdy nie ma koloru malinowego). Smak ma przyjemny i słodki, a zapachem przypomina owoce maliny.
Właściwości: działa napotnie, rozgrzewająco, antyseptycznie i przeciwgorączkowo. Stosuje się go w przeziębieniach, schorzeniach górnych dróg oddechowych, nieżycie żołądka, jelit, niedokrwistości oraz prewencyjnie przy miażdżycy. Wzmacnia układ odpornościowy i wspomaga pracę serca. Ze względu na doskonały smak i łagodność działania polecany jest szczególnie dzieciom.

Miód nostrzykowy
Kolor i zapach: miód o lekkim zapachu waniliowym, ma jasny kolor, a po skrystalizowaniu staje się jeszcze jaśniejszy lub żółty.
Właściwości: zawiera kumarynę, która obniża ciśnienie tętnicze krwi. Działa uspokajająco i nasennie. Zalecany przy nerwicy serca oraz przy innych jego schorzeniach, a także przy chorobach naczyń krwionośnych. Ma wpływ na zmniejszenie krzepliwości krwi, obniża ciśnienie krwi oraz wykazuje działanie przeciwkrzepliwe. Zaleca się go jako środek przeciwskurczowy w chorobie wieńcowej serca i zakrzepicy naczyń wieńcowych. Można polecić także przy bezsenności, migrenie i nerwobólach.

Miód nawłociowy
Kolor i zapach: charakterystyczny kwaśnosłodki zapach i smak, po skrystalizowaniu mętnieje i przybiera jaśniejszą barwę.
Właściwości: odznacza się wysoką aktywnością antybiotyczną. Polecany jest przy dolegliwościach i schorzeniach dróg moczowych, pęcherza, prostaty, kamicy nerkowej i zapaleniu jelit. Pomocny przy leczeniu grypy, kataru, przeziębień i biegunek. Jest lubiany przez dzieci.

Miód leśny
Kolor i zapach: intensywny kolor i subtelny aromat charakterystyczny dla lasów. Zwykle jest to mieszanka zapachów lipy, dzikiej róży, głogu, maliny, kruszyny, dziurawca, rumianku, borówki i wielu innych ziół.
Właściwości: miód leśny pomaga w przeziębieniach i schorzeniach na tle alergicznym, wzmacnia system nerwowy i poprawia samopoczucie.

Jak obchodzić się z miodem, żeby nie tracił swych właściwości?

Miód należy przechowywać w szczelnie zamkniętym naczyniu, aby nie chłonął wilgoci oraz obcych zapachów. Duża ilość światła wpływa niekorzystnie na jego jakość, dlatego najlepiej przechowywać go w zaciemnionym miejscu, w dolnych szafkach kuchennych. Wiele osób postrzega krystalizację (gęstnienie) miodu jako wadę. Tymczasem jest to naturalna cecha miodów dojrzałych wysokiej jakości.
Korzystne i lecznicze dla zdrowia jest wypijanie rano na czczo pół szklanki letniej wody z jedną łyżką miodu. Wskazane jest dodanie jednej łyżeczki pyłku kwiatowego.

Jaki miód wybrać?

Często konsumenci zastanawiają się jaki wybrać miód. Podpowiadamy, że najlepiej z okolic swojego miejsca zamieszkania. Związane jest to z przyzwyczajeniem organizmu do pyłków roślin występujących w regionie, które występować będą również w miodzie pochodzącym z pobliskiej pasieki. Jeżeli konsument nie jest smakoszem miodów odmianowych, to należy rekomendować miód wielokwiatowy, który powstał z nektaru wielu gatunków roślin i zawiera szerokie spektrum substancji biologicznie aktywnych, smakowych i zapachowych.

Miód w kosmetyce

Miód dzięki wysokim wartościom odżywczym zajmuje ważne miejsce w kosmetyce leczniczej. Podwyższa napięcie skóry, co sprawia że jest miękka i gładka. Miód łatwo wchłania się przez skórę. Usuwa również złuszczony naskórek działając przy tym oczyszczająco i leczniczo. Kremy na bazie miodu stosuje się głównie do cery suchej lub do masażu kosmetycznego. Łączy się w nich miód z proteinami mleka, witaminą A oraz innymi produktami pochodzenia pszczelego takimi jak: propolis czy mleczko pszczele. Tego rodzaju produkty mają dobroczynny wpływ na regenerację i nawilżenie skóry. Miód jest doskonałym składnikiem domowych kosmetyków ponieważ nawilża i koi podrażnienia skóry. Stosuje się go również na spękane usta i pięty. Przed zastosowaniem warto zrobić próbę uczuleniową na nadgarstku, w zgięciu łokcia lub skórze za uchem. Miód można dodawać do domowych maseczek do twarzy. Np. 2 duże łyżki miodu, pół szklanki mleka, które dobrze razem wymieszane nakłada się na twarz i szyję, a następnie zmywa ciepłą wodą po 15-20 minutach.

Pyłek kwiatowy

Pyłek kwiatowy jest bardzo wartościowym produktem roślinnym, zawierającym białka, aminokwasy, cukry proste i złożone, tłuszcze, flawonoidy, karotenoidy, witaminy i sole mineralne. Oddziałuje na człowieka odżywczo i leczniczo. Zawarte w pyłku polifenole i kwercetyna mają właściwości antyoksydacyjne, obniżają poziom cholesterolu we krwi i działają przeciwmiażdżycowo.
Pszczoły zbierają z kwiatów jednocześnie nektar i pyłek. Ten drugi formują w postaci obnóży. Barwa obnóży jest różna, zależnie od gatunku rośliny z jakiej pochodzi pyłek.
Właściwości: Działa antybakteryjnie, regeneracyjnie, uodparniająco i odtruwająco. Pomaga przy leczeniu stanów zapalnych gruczołu krokowego, w uporczywych zaparciach i biegunkach. Polecany w leczeniu chorób wątroby, wskazuje działanie przeciwanemiczne, poprawia kondycję organizmu i wzmacnia odporność na przeziębienia, choroby przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. Pobudza apetyt i normalizuje trawienie. Może wywoływać reakcję alergiczną.
Pyłek kwiatowy stanowi doskonałą odżywkę w rekonwalescencji po przebytych chorobach. To doskonałe uzupełnienie diety  przy wzmożonym wysiłku fizycznym i umysłowym, dla rekonwalescentów, osób osłabionych, ludzi starszych, dzieci oraz kobiet w każdym okresie życia.

Pierzga

Przyniesiony do ula pyłek kwiatowy przeznaczany jest na bieżące potrzeby pokarmowe pszczół. Tworzą one z niego także zapasy na okres jesienno-zimowy. Pyłek złożony zostaje w komórkach, ubity, a następnie pokryty miodem. Podlega on fermentacji mlekowej (zbliżonej do fermentacji kiszonej kapusty). Tak zakonserwowany pyłek nazywany jest pierzgą.
Pierzga w stosunku do obnóży pyłku kwiatowego różni się nieco składem. Zawiera więcej białka, które występuje w postaci peptydów i aminokwasów łatwo przyswajalnych. Posiada również więcej węglowodanów. Pierzga posiada dużą ilość kwasu mlekowego (3,1%), co zmienia jej pH. Proces powstawania pierzgi wpływa również na wzrost zawartości enzymów. Jest ona bogata w witaminy z grupy B, oraz E i K.
Właściwości: działa antybakteryjnie, regeneracyjnie, uodparniająco, odtruwająco i odżywczo. Pomaga przy leczeniu stanów zapalnych gruczołu krokowego w uporczywych zaparciach i biegunkach. Polecana często w leczeniu chorób nowotworowych i wątroby, wykazuje działanie przeciwanemiczne, poprawia kondycję organizmu i wzmacnia odporność na przeziębienia, choroby przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. Może wywoływać reakcję alergiczną.

Propolis

Propolis (kit pszczeli) to lepka, gęsta substancja balsamiczno-żywiczna, której pszczoły używają do uszczelniania gniazda, a w mieszaninie z woskiem do polerowania komórek plastra przed zaczerwieniem (przed złożeniem jajeczek przez matkę pszczelą). Tworzony jest w ulu z przynoszonych przez pszczoły-zbieraczki wydzielin pączków topoli, brzozy, wierzby, sosny, świerka, jodły, olchy, dębu, jesionu i innych drzew. Substancje te po wzbogaceniu przez pszczoły wydzieliną gruczołów gardzielowych i żuwaczkowych, a także niewielką ilością wosku i pyłku dają tzw. kit pszczeli. Jest w nim około 300 różnych składników, z których najważniejsze to: flawonoidy, kwasy aromatyczne, garbniki, w sumie 50% substancji żywicznych. Wyciąg propolisu uzyskuje się zazwyczaj rozpuszczając kit pszczeli w 70% etanolu, biorąc 1 część surowca i 10 części płynu.
Właściwości: propolis działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybicznie, znieczulająco, regeneracyjnie, odtruwająco i przeciwzapalnie. Zaleca się go przy schorzeniach: układu krążenia, nadciśnienia, wrzodach żołądka i dwunastnicy, układu oddechowego, gardła, prostaty, hemoroidach, grzybicach i łuszczycy, a nawet przy odleżynach. Może wywoływać reakcję alergiczną.

Mleczko pszczele

Mleczko pszczele jest to galaretowata substancja o konsystencji gęstej śmietany, barwy białej z odcieniem perłowym i o cierpkim smaku. Mleczko w ulu służy do karmienia larw pszczół robotnic i larw trutni w ciągu pierwszych 3 dni ich życia. W późniejszym okresie pszczoły te otrzymują pokarm w postaci pyłku i miodu. Mleczkiem pszczelim (z ang. nazywanym royal jelly, czyli „królewska galaretka”) karmiona jest matka pszczela (w niektórych krajach nazywana królową) przez całe swoje życie larwalne, a także podczas okresu czerwienia (składania jajeczek). Karmienie matki przez całe życie mleczkiem pozwala na utrzymanie jej w dobrej kondycji i witalności.
Mleczko pszczele to wydzielina gruczołów gardzielowych pszczół.  Zawiera wiele cennych składników: białka (zwłaszcza gammaglobuliny i albuminy), substancje lipidowe, węglowodany, kwasy organiczne, witaminy (szczególnie z grupy B), neurohormon (acetylocholina), biopierwiastki (potas, wapń, sód, magnez, żelazo, mangan).
Właściwości: cenne właściwości odżywcze, stymuluje odnowę biologiczną tkanek, poprawia sprawność psychiczną i fizyczną, usprawnia pracę mózgu oraz zdolność koncentracji. Wykazuje pozytywne działanie przy miażdżycy naczyń krwionośnych, w stanach zapalnych żył, po zawale serca, w chorobach krwi oraz niewydolności krążenia. Opóźnia procesy starzenia, a jako naturalny afrodyzjak przeciwdziała impotencji u mężczyzn. Mleczko pszczele zwiększa potencjał fizyczny i intelektualny, ułatwia pokonanie stanów depresyjnych i bezsenności.
Mleczko pszczele należy przechowywać nie dłużej niż 1 rok w niskiej temperaturze (w lodówce) lub w temperaturze pokojowej, najlepiej bez dostępu światła. Dla organizmu korzystne jest spożywanie mleczka z miodem.

Wosk pszczeli

Wosk pszczeli  to wydzielina gruczołów woskowych pszczół służąca im do budowania plastrów w ulu. W komórkach pszczelich plastra gromadzone są praktycznie wszystkie produkty, które pszczoły pozyskują i wytwarzają, od miodu i pierzgi po larwy pszczele. Wosk służy również do naprawiania uszkodzeń i zasklepiania komórek wypełnionych dojrzałym miodem.
Wosk pszczeli używany jest m.in. do produkcji naturalnych świec o właściwościach prozdrowotnych. Mają one działanie jonizujące.  Świec z wosku pszczelego używa się w kościołach i świątyniach różnych wierzeń podczas codziennych obrzędów. Można je zakupić również na własny użytek. Naturalne świece z wosku pszczelego nie tylko pięknie pachną miodem, ale także wspierają nasze zdrowie.
Wosk pszczeli w farmacji służy głównie do produkcji preparatów dermatologicznych, takich jak maści i kremy przeciwko łuszczycy, łupieżowi, egzemie. Stosuje się go również podczas inhalacji parowych oraz pod postacią okładów do leczenia bóli reumatycznych. Często stosowany jest również w stomatologii do otrzymywania w protetyce wycisków dentystycznych.
Maści z zawartością wosku pszczelego pomagają wyleczyć hemoroidy i rumień skórny. Są także używane do wspomagania procesu gojenia ran, czyraków, wyprysków, a nawet do leczenia świądu, ran i atopowego zapalenia skóry.  Wosk pszczeli stosowany jest w kosmetyce włosów i skóry.

Obejrzyj poniżej nasz film z udziałem dr Arkadiusza Kaplińskiego na temat apiterapii oraz wartości odżywczych i zdrowotnych produktów pszczelich zrealizowany w ramach działania informacyjnego Polskiego Związku Pszczelarskiego i weź udział w bezosobowej ankiecie. Zapraszamy!

Ankieta informacyjna na temat uzyskanej wiedzy o produktach pszczelich (bez podawania danych osobowych)

realizacja zadania z wykorzystaniem środków z Funduszu Promocji Roślin Oleistych

Podziękowania kierujemy dla Wojewódzkiego Związku Pszczelarzy w Lublinie za wsparcie w realizacji zadania